Zrozumienie areometru: klucz do warzenia doskonałego piwa

Zastanawiałeś się kiedyś nad warzeniem własnego piwa? Jeśli tak, na pewno zetknąłeś się z areometrem – niewielkim przyrządem przypominającym termometr, który służy do pomiaru gęstości brzeczki i piwa przed oraz po fermentacji. Przyjrzyjmy się bliżej areometrom i temu, jak działają.

Podstawy warzenia piwa: do czego służy areometr?

Areometr to niewielkie szklane narzędzie pomiarowe, które zwykle składa się z dwóch części: cienkiej łodyżki z podziałką oraz bańki wypełnionej rtęcią lub ołowiem.

Areometry mają bardzo szerokie zastosowanie. W kontekście warzenia piwa czy produkcji wina służą do pomiaru gęstości względnej cieczy przed i po fermentacji. Na podstawie tych odczytów można następnie oszacować zawartość alkoholu (ABV – alcohol by volume) w przygotowywanym piwie lub winie.

Areometr pomaga też sprawdzić, czy fermentacja przebiega prawidłowo. W miarę jak cukry w nastawie są przekształcane w alkohol, gęstość względna spada. Stabilny odczyt areometru przez kilka kolejnych dni oznacza, że piwo zakończyło fermentację.

JAK DZIAŁAJĄ AREOMETRY?

Gdy zapytasz chemika o działanie hydrometru, usłyszysz, że mierzy on gęstość (ciężar właściwy) cieczy. Taki opis niewiele jednak mówi na pierwszy rzut oka. Dlatego lepiej wyobrazić to sobie tak:

Hydrometr w praktyce pokazuje ilość rozpuszczonych cukrów w Twojej brzeczce i/lub piwie. Cukry te pochodzą z ekstraktów słodowych, słodów zbożowych oraz innych składników użytych do warzenia przed fermentacją. Im więcej cukru zawiera Twoja brzeczka, tym wyższy odczyt pokaże hydrometr.

CO HYDROMETR MÓWI O TWOIM DOMOWYM PIWIE?

Areometry do domowego warzenia piwa, które znajdziesz w zestawach startowych, mogą pokazywać do trzech różnych wartości:

• Gęstość względna (specific gravity)

• Procentowa zawartość cukru (czasem nazywana „Balling”)

• Potencjalna zawartość alkoholu

Zarówno gęstość względna, jak i procentowa zawartość cukru informują o stężeniu cukru w brzeczce i mówią bardzo dużo o przebiegu fermentacji.

Przed rozpoczęciem fermentacji brzeczka ma najwyższą zawartość cukru. Oznacza to, że wskazanie gęstości na areometrze również będzie wtedy najwyższe.

Gdybyś zmierzył brzeczkę w pierwszych dniach fermentacji, zauważyłbyś, że jej gęstość stopniowo spada. Dzieje się tak dlatego, że drożdże intensywnie przekształcają cukry w CO₂ i etanol.

Po zakończeniu fermentacji odczyty z areometru przestają się zmieniać. W tym momencie drożdże wykorzystały już niemal cały cukier. Wskazanie z końca fermentacji nazywa się gęstością końcową (final gravity) i jest sygnałem, że piwo jest gotowe do rozlewu do butelek.

Za pomocą areometru możesz też w przybliżeniu określić końcową zawartość alkoholu w piwie. Więcej na ten temat poniżej.

Jak używać areometru

Korzystanie z areometru jest naprawdę proste:

1. Najpierw potrzebna będzie próbka brzeczki. Pobierz ją przed rozpoczęciem fermentacji i przelej do cylindrycznego naczynia pomiarowego do areometru. Wszystkie te elementy powinny znajdować się w Twoim zestawie do domowego warzenia piwa. Upewnij się tylko, że cały sprzęt został dokładnie zdezynfekowany, zanim pobierzesz próbkę.

2. Następnie włóż areometr do próbki i delikatnie nim zakręć, aby nie przywarł do ścianek cylindra.

3. Odczytaj gęstość w miejscu, w którym powierzchnia brzeczki przecina skalę areometru. NIE odczytuj wyniku tuż przy krawędzi areometru ani przy ściankach naczynia, ponieważ w tych miejscach ciecz zwykle lekko unosi się do góry.

4. Próbkę wylej. Nigdy nie wlewaj jej z powrotem do fermentora, ponieważ grozi to zakażeniem brzeczki i zniszczeniem całej warki.

W trakcie warzenia piwa warto wykonać dwa pomiary areometrem. Pierwszy zrób przed zadaniem drożdży do brzeczki – to tzw. gęstość początkowa (OG, original gravity). Drugi pomiar wykonaj mniej więcej po 7–10 dniach fermentacji. Ten wynik to gęstość końcowa, czyli FG (final gravity).

Zobacz kategorię HomeBrewing

Wskazówki, jak uzyskać dokładny odczyt z areometru

• Cukromierze działają najdokładniej w temperaturze około 15°C. Jeśli Twoja próbka ma inną temperaturę, skorzystaj z tabeli korekty temperatury dla cukromierza, aby przeliczyć odczyt. Większość domowych zestawów do warzenia zawiera taką tabelę.

• Przed pobraniem próbki zawsze dokładnie zdezynfekuj cały sprzęt.

• Próbki po pomiarze zawsze wylewaj – nie używaj ich ponownie.

UWAGA: NIE TESTUJ ZBYT CZĘSTO BRZECZKI/PIWA

Wielu początkujących piwowarów chce nieustannie sprawdzać swoje piwo. Trzeba jednak pamiętać, że za każdym razem, gdy pobierasz próbkę brzeczki lub piwa, narażasz je na kontakt ze szkodliwymi bakteriami, które mogą zepsuć cały efektny końcowy. Dlatego zaleca się, aby mierzyć piwo tylko dwa razy: pierwszy raz tuż przed zadaniem drożdży (czyli rozpoczęciem fermentacji), a drugi po zakończeniu fermentacji.

JAK OBLICZYĆ ZAWARTOŚĆ ALKOHOLU W PIWIE

Kiedy masz już odczyty OG i FG, możesz w przybliżeniu określić zawartość alkoholu w piwie. Jeśli Twój areometr pokazuje potencjalną zawartość alkoholu, po prostu odejmij drugi odczyt od pierwszego. Na przykład, jeśli brzeczka miała potencjalną zawartość alkoholu na poziomie 8%, a przefermentowane piwo wskazuje 4%, możesz założyć, że gotowy trunek będzie miał około 4% alkoholu objętościowo (ABV).

Jeśli Twój areometr nie ma takich wskazań, nadal możesz obliczyć zawartość alkoholu, odejmując FG od OG i mnożąc wynik przez 131,25. Przykładowo, jeśli OG brzeczki wynosiło 1,045, a FG 1,012, Twoje piwo będzie miało około 4,5% alkoholu (1,045 - 1,012 = 0,033 × 131,25 = 4,48% ABV).

Steven Voser

Steven Voser jest niezależnym dziennikarzem specjalizującym się w tematyce konopi. Od ponad 6 lat pisze o wszystkim, co związane z weedem – od uprawy, przez sposoby konsumpcji, aż po dynamicznie rozwijającą się branżę i niejednoznaczne regulacje prawne, które ją otaczają.

Przeczytaj pełną biografię