Top 10 roślin leczniczych, które warto uprawiać w domu

Nawet w dobie nowoczesnej medycyny ludowe i ziołowe środki lecznicze wcale nie odeszły do lamusa. Wręcz przeciwnie – wiele osób dbających o zdrowie regularnie sięga po rośliny i zioła lecznicze nie tylko w leczeniu konkretnych dolegliwości i objawów, ale także w profilaktyce, aby zapobiegać chorobom. W tym artykule przyjrzymy się 10 roślinom leczniczym, które z powodzeniem możesz uprawiać w domu.

Czym są rośliny lecznicze?

Rośliny lecznicze i zioła zawierają szeroką gamę związków aktywnych, które po spożyciu lub innym podaniu do organizmu mogą wspierać zdrowie, a nawet łagodzić objawy różnych dolegliwości. Choć współczesna medycyna nie zawsze potrafi jednoznacznie wyjaśnić, jak dokładnie działają te substancje, rośliny lecznicze od pokoleń stanowią fundament tradycyjnych systemów leczenia.

Najstarsze wzmianki o wykorzystywaniu roślin jako lekarstw pochodzą z sumeryjskich tabliczek glinianych sprzed ponad 5000 lat (The Largest Surviving Medical Treatise From Ancient Mesopotamia: History of Information, n.d.). Inne dobrze udokumentowane przykłady dawnych zastosowań roślin leczniczych to chińskie Pen T’sao z około 2500 r. p.n.e., egipski Papirus Ebersa z około 1550 r. p.n.e. oraz De Materia Medica, spisane przez Dioskurydesa w 60 r. n.e.

Uważa się, że wiele z tych dawnych traktatów medycznych zbiera wiedzę gromadzoną przez tysiące lat. Znaleziska archeologiczne sugerują nawet, że ludzie epoki paleolitu mogli znać prozdrowotne właściwości ziół i roślin. Niektórzy badacze sądzą na przykład, że słynny „kwiatowy pochówek” w jaskini Shanidar świadczy nie tylko o złożonych rytuałach pogrzebowych paleolitycznych społeczności, lecz także o świadomym wykorzystywaniu ziół o działaniu leczniczym podczas ceremonii pogrzebowych (Dani, Pinill & Rodriguez, 2021).

Top 10 roślin leczniczych

Interesujesz się ziołami i roślinami leczniczymi, które wspierają zdrowie i dobre samopoczucie? Poniżej przedstawiamy 10 roślin o właściwościach prozdrowotnych, które z łatwością wyhodujesz w domu i zawsze będziesz mieć pod ręką, gdy zechcesz wzmocnić naturalną odporność organizmu. Wszystkie te nasiona – i wiele innych – znajdziesz na farmie Zammi.

1. Piołun

Artemisia absinthium, znana powszechnie jako piołun, słynie z intensywnego, ziołowego aromatu i wyraźnie gorzkiego smaku. To właśnie on jest kluczowym składnikiem absyntu oraz niektórych rodzajów wermutów. Pochodzący z Europy piołun był tradycyjnie stosowany do usuwania pasożytów i robaków jelitowych (stąd jego nazwa), a także łagodzenia innych dolegliwości i objawów ze strony układu pokarmowego (Richards, 2023).

Jak podaje Encyclopedia Britannica, piołun wykorzystywano również w celu łagodzenia bólu (zwłaszcza menstruacyjnego), a także jako środek poronny. Obecnie niektórzy zielarze i homeopaci zalecają suplementy oraz ekstrakty z piołunu (w małych dawkach), aby wspierać trawienie i pobudzać apetyt.

Piołun to wytrzymała roślina, która dobrze rośnie w różnych strefach klimatycznych i została zadomowiona na wielu kontynentach. Jest bardzo łatwy w uprawie i stanowi wartościowe uzupełnienie domowego zielnika.

Nasiona piołunu (Artemisia absinthium)

(20)

(20)

Nasiona piołunu (Artemisia absinthium)

Zobacz produkt

2. Anyż

Anyż, czyli Pimpinella anisum, większości z nas kojarzy się z aromatycznymi, korzennymi daniami zimowymi. Jego zastosowania wykraczają jednak daleko poza kuchnię. Anyż należy do wielu ziół wymienionych w egipskim Papirusie Ebersa – polecano go tam jako środek na dolegliwości żołądkowe i zębowe, ukąszenia węży oraz zawroty głowy towarzyszące porodowi. Egipcjanie cenili też anyż jako naturalny afrodyzjak i środek wspomagający pocenie się.

W średniowieczu stosowano go dodatkowo przy schorzeniach pęcherzyka żółciowego, nerek i wątroby, a także w leczeniu padaczki dziecięcej. Podobno żołnierze podczas wojny secesyjnej w USA używali preparatów z anyżu jako środka odkażającego (University of California). Obecnie liście i nasiona anyżu wykorzystuje się w herbatkach i naparach, nalewkach oraz preparatach do stosowania na skórę.

Warto uprawiać anyż w domu, aby mieć stały dostęp do świeżych liści i nasion zawsze, gdy ich potrzebujesz. Pamiętaj tylko, że to jednoroczne zioło wyjątkowo nie znosi chłodu i nadmiernej wilgoci!

Nasiona anyżu (Pimpinella anisum)

(10)

(10)

Nasiona anyżu (Pimpinella anisum)

Zobacz produkt

3. Bylica pospolita (Mugwort)

Bylica pospolita to pospolity chwast pochodzący z Europy i Azji Wschodniej, który dziś rośnie niemal na całym świecie. Blisko spokrewniona z piołunem, bylica ma długą historię zastosowań duchowych, leczniczych i kulinarnych w wielu kulturach.

Starożytni Grecy i Rzymianie poświęcali bylicę boginiom Artemidzie i Dianie w świątyniach, które uchodziły za ważne ośrodki uzdrawiania, szczególnie w przypadku kobiecych dolegliwości.

W średniowieczu bylicy używano, by łagodzić zmęczenie i różne fizyczne dolegliwości, jako naturalny środek odstraszający owady oraz ochronę przed złymi duchami (Harford, b.d.). W Azji bylica od dawna odgrywa i nadal odgrywa istotną rolę w lokalnej kuchni i medycynie. Jest kluczowym składnikiem moksu, spalanym na konkretnych punktach akupunkturowych w chińskiej akupunkturze (Deng & Shen, 2013), a także częstym dodatkiem do wielu dań kuchni japońskiej i koreańskiej.

Podobnie jak piołun, bylica pospolita to wytrzymałe zioło, które dobrze rośnie w każdym słonecznym, ziołowym ogródku.

Nasiona bylicy pospolitej (Artemisia vulgaris)

(13)

(13)

Nasiona bylicy pospolitej (Artemisia vulgaris)

Zobacz produkt

4. Hyzop

Hysop lekarski, czyli Hyssopus officinalis, należy do rodziny miętowatych i pochodzi z południowej Europy oraz Bliskiego Wschodu. Od wieków ta aromatyczna, wieloletnia roślina o ciemnozielonych liściach i efektownych, barwnych kłosach kwiatów wykorzystywana jest w ziołolecznictwie – od przeziębień, przez infekcje dróg moczowych, po dolegliwości ze strony układu pokarmowego (National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, 2018).

Hysop można nie tylko zaparzać jako smaczną herbatkę. Stosuje się go także zewnętrznie – do płukania gardła, kąpieli lub bezpośrednio na skórę. Olejek eteryczny z hysopu również nadaje się do użytku zewnętrznego i uchodzi za środek o właściwościach antyseptycznych. Podobnie jak wiele innych ziół z tej listy, hysop tradycyjnie wykorzystywany jest także w kuchni, aby nadać słodkim i wytrawnym potrawom naturalny, miętowo‑lukrecjowy aromat.

Uprawa hysopu jest prosta: wysiej nasiona w słonecznym miejscu, do wilgotnej ziemi, a zbiory liści i kwiatów rozpocznij dopiero wtedy, gdy rośliny dobrze się rozkrzewią i nieco podrosną.

Nasiona hyzopu lekarskiego (Hyssopus officinalis)

(15)

(15)

Nasiona hyzopu lekarskiego (Hyssopus officinalis)

Zobacz produkt

5. Szałwia

Szałwia ma niezwykle długą historię stosowania w celach duchowych, kulinarnych i zdrowotnych, sięgającą tysięcy lat wstecz. Ta śródziemnomorska, wieloletnia roślina zimozielona była wysoko ceniona przez Rzymian i starożytnych Greków, którzy używali jej jako środka moczopędnego; do opatrywania ran i ukąszeń węży; do wywoływania miesiączki; a także w leczeniu dolegliwości klatki piersiowej, bólu gardła, a nawet padaczki.

W średniowiecznej Europie cesarz Karol Wielki nakazał uprawiać szałwię we wszystkich ogrodach cesarskich (Rodgers, 2014), a różne jej odmiany były (i wciąż są) stosowane w Ameryce (Tibbits, 2020), jak również w tradycyjnej medycynie chińskiej (Millar, 2017).

Obecnie szałwia nadal jest chętnie wykorzystywana przez zielarzy i lekarzy – w formie świeżych lub suszonych liści, nalewek czy olejków eterycznych. Uprawiając szałwię lekarską (Salvia officinalis), możesz w bardzo prosty sposób włączyć tę starożytną roślinę do swojej codziennej rutyny dbania o zdrowie.

Nasiona szałwii lekarskiej (Salvia officinalis)

(30)

(30)

Nasiona szałwii lekarskiej (Salvia officinalis)

Zobacz produkt

6. Tymianek niemiecki zimowy

Niemiecki tymianek zimowy, Thymus vulgaris, czyli po prostu tymianek, to obowiązkowa przyprawa w większości kuchni. Jego drobne, zaokrąglone listki mają intensywny, ziemisty i ziołowy aromat, który potrafi całkowicie odmienić smak wielu potraw.

Tradycyjnie jednak zastosowania tymianku wykraczają daleko poza nadawanie głębi jedzeniu. Ten zimozielony krzew od dawna stosowany jest jako środek na infekcje klatki piersiowej i gardła, a także do zwalczania owsików u dzieci.

Rzymianie łączyli tymianek z Wenus, boginią miłości, seksu, piękna i płodności, i używali go do leczenia padaczki oraz wywoływania poronień. W „Zielniku kompletnym” Culpepera tymianek opisano jako ziele wzmacniające płuca, usuwające flegmę, łagodzące duszności i zabijające pasożyty jelitowe, a także przynoszące ulgę przy rwie kulszowej, kurzajkach, bólu i osłabieniu wzroku (University of California).

Jak wiele ziół, tymianek najlepiej rośnie w pełnym słońcu i przepuszczalnej, żyznej glebie. Gdy rośliny się rozrosną, możesz używać świeżych listków do przygotowywania naparów i płukanek lub jako aromatyczny dodatek, który nada głębi Twoim ulubionym daniom.

Nasiona tymianku zimowego niemieckiego (Thymus vulgaris)

(18)

(18)

Nasiona tymianku zimowego niemieckiego (Thymus vulgaris)

Zobacz produkt

7. Ashwagandha

Znana także jako wiśnia zimowa, ashwagandha należy do rodziny psiankowatych (Solanaceae) i występuje naturalnie w Indiach, na Bliskim Wschodzie oraz w części Afryki. Podczas gdy w krajach zachodnich ashwagandha sprzedawana jest głównie jako produkt prozdrowotny i suplement diety, w tradycyjnej medycynie ajurwedyjskiej od wieków uchodzi za jedno z najważniejszych ziół.

Bardziej precyzyjnie, ashwagandha zaliczana jest do ziół typu rasajana, którym przypisuje się łagodzenie cierpienia oraz wspieranie długowieczności. Praktycy ajurwedy przepisują ją jednak na całe spektrum dolegliwości – od astmy, zapalenia oskrzeli i przeziębień, po łuszczycę czy reumatyzm (Engels & Brinckmann, 2013).

Ashwagandha to zimozielony, zdrewniały krzew, odporny i prosty w uprawie w większości ziołowych ogrodów — pod warunkiem, że zimą nie dopuści się do nadmiernego zawilgocenia podłoża.

8. Ślaz

Pochodząca z Europy, Afryki Północnej i Azji Zachodniej ślaz dziki (Mallow) rozprzestrzenił się dziś niemal wszędzie – od zaniedbanych parkingów i opuszczonych działek po zadbane ogrody.

Przez całe stulecia ta pozornie zwyczajna roślina ozdobna (często traktowana jak chwast) była w wielu kulturach cennym surowcem spożywczym i leczniczym. Rzymianie szczególnie cenili ślaz – używali go jako środka zmiękczającego i przeczyszczającego, a także składnika licznych lokalnych potraw.

Na całym obszarze śródziemnomorskim potrawy i domowe remedia wykorzystujące różne części ślazu są czymś zupełnie powszechnym. W Chinach natomiast różne gatunki ślazu stosuje się jako żywność i zioło lecznicze już od ponad 2000 lat. W medycynie chińskiej ślaz (Mallow) uchodzi za roślinę o właściwościach przeczyszczających i moczopędnych, pomagającą także łagodzić kaszel i dolegliwości ze strony układu oddechowego.

Przy tak szerokim wachlarzu potencjalnych korzyści uprawa ślazu to coś więcej niż tylko sposób na odrobinę koloru w ogrodzie.

Nasiona malwy dzikiej (Malva sylvestris)

(7)

(7)

Nasiona malwy dzikiej (Malva sylvestris)

Zobacz produkt

9. Kozłek lekarski (valerian)

Waleriana należy do rodziny kozłkowatych (Valerianaceae) i pochodzi z Europy oraz Azji, choć z czasem zadomowiła się także w innych częściach świata. Jako roślina lecznicza była stosowana już w starożytnym Rzymie i Grecji. Zarówno Hipokrates, jak i Galen używali waleriany do leczenia bezsenności (NIH).

W „Complete Herbal” Culpepera waleriana pojawia się jako środek na nerwowość, drżenie, bóle głowy oraz kołatanie serca. Tradycyjnie stosowano ją również przy dolegliwościach żołądkowo‑jelitowych, takich jak skurcze żołądka, a także przy napadach padaczkowych i ADHD, choć potrzeba więcej badań, aby rzetelnie ocenić jej skuteczność w tych wskazaniach. Obecnie waleriana nadal cieszy się dużą popularnością, a badania sugerują, że swoje działanie może zawdzięczać wpływowi na receptory GABA (NIH).

Jeśli uprawiasz walerianę w domu, możesz wykorzystywać jej liście do sałatek i naparów albo przerabiać roślinę na własne ekstrakty i nalewki.

Nasiona kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis)

(18)

(18)

Nasiona kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis)

Zobacz produkt

10. Dziurawiec zwyczajny

Dziurawiec zwyczajny to znane z tradycji zioło, którego nazwa nawiązuje do okresu kwitnienia przypadającego na czas letniego przesilenia i święta Jana Chrzciciela. Jego zastosowanie odnotowano już w I wieku naszej ery – roślinę często opisywał rzymski lekarz wojskowy Proscurides, a uważa się, że Dioskurydes i Pliniusz stosowali dziurawiec m.in. przy ukąszeniach węży i gorączce.

W średniowieczu podawano go ludziom i zwierzętom jako ochronę przed złymi duchami i czarownicami, a później opisano jako skuteczny środek na głębokie rany, środek moczopędny oraz pomoc przy kamieniach pęcherza moczowego w zielniku Gerarda (Lee, 1999). Obecnie dziurawiec zwyczajny jest często wymieniany jako roślina mogąca w naturalny sposób łagodzić stany lękowe i obniżony nastrój, choć – jak w przypadku wielu ziół – potrzeba więcej badań, aby jednoznacznie potwierdzić jego skuteczność.

Jeśli uprawiasz dziurawiec, zbieraj jego kwiaty latem i susz je do przygotowywania naparów, albo rozważ przetworzenie rośliny na własne ekstrakty.

Nasiona dziurawca zwyczajnego (Hypericum perforatum)

(7)

(7)

Nasiona dziurawca zwyczajnego (Hypericum perforatum)

Zobacz produkt

Zioła lecznicze na przestrzeni wieków

Lecznicze zioła i rośliny mają za sobą tysiące lat historii, a mimo to wciąż pozostają niezwykle aktualne. Jeśli chcesz w naturalny sposób wspierać swoje zdrowie i dobre samopoczucie, zajrzyj na Zammi's Farm, aby zamówić nasiona tych dawnych roślin leczniczych i cieszyć się swobodą uprawy własnego "domowego lekarstwa".

Steven Voser

Steven Voser jest niezależnym dziennikarzem specjalizującym się w tematyce konopi. Od ponad 6 lat pisze o wszystkim, co związane z weedem – od uprawy, przez sposoby konsumpcji, aż po dynamicznie rozwijającą się branżę i niejednoznaczne regulacje prawne, które ją otaczają.

Przeczytaj pełną biografię