Jaka jest różnica między narkotykiem a lekiem?

Trwająca dziś dyskusja o tym, czym właściwie różnią się „narkotyki” od „leków”, wcale nie jest nowa. Rozgorzała już pod koniec XIX wieku, kiedy medycyna i farmacja zaczęły funkcjonować jako zorganizowane zawody. W pewnym stopniu zbiegło się to także z rozwojem prawa patentowego w Europie i Stanach Zjednoczonych. Jeśli dana roślina była uznana za „lek”, nie można jej było opatentować.

Z drugiej strony, na przykład alkohol również bywał stosowany jako „lek”. Ta etykieta dotyczy zresztą wielu substancji, które dziś klasyfikujemy już wyraźnie jako „narkotyki” albo „leki”. W niektórych przypadkach – jak w przypadku opioidów, amfetamin, a także LSD i konopi – jedna i ta sama substancja może należeć do obu kategorii. Dobrym przykładem jest powracająca historia o tym, że Cary Grant poddawał się w latach 50. „terapii” z użyciem LSD – dziś, gdy mikrodawkowanie LSD ponownie trafia do centrum uwagi jako potencjalna metoda leczenia ciężkiej depresji i zaburzeń nastroju, ta opowieść zyskuje nowe znaczenie.

Ludzie mogą się też „uzależnić” zarówno od leków na receptę, jak i od substancji nielegalnych. Leki mogą wywoływać działania niepożądane, a nawet szkodzić.

W praktyce granicę między „narkotykiem” a „lekiem” wyznaczają decyzje polityczne i medyczne. A te zmieniają się wraz z upływem czasu.

Czym jest lek?

W szerokim ujęciu lekiem można nazwać każdą zewnętrzną substancję podawaną w celu złagodzenia cierpienia. Nie musi być wytwarzana przemysłowo. Dotyczy to wielu preparatów roślinnych, nawet jeśli nie są one wydawane na receptę. Przykładowo aloes jest powszechnie znany z tego, że łagodzi i przyspiesza gojenie oparzeń.

Leki na receptę to nieco inna kategoria. Sugeruje ona, że środek jest na tyle silny, iż w razie nadużycia może wywołać szkodliwe skutki, dlatego należy stosować go z umiarem. Oznacza to również konieczność przyjmowania go pod nadzorem lekarza. W większości krajów obowiązuje państwowy system „klasyfikacji” takich substancji. Obejmuje on m.in. konopie, kokainę, amfetaminę, heroinę i opioidy, a także inne środki wytwarzane w laboratoriach do konkretnych celów.

Takie rozumienie i definicje mogą się z czasem zmieniać. Konopie, a ściślej mówiąc kannabinoidy, w wielu dużych krajach mają zostać przeklasyfikowane. Z wyjątkiem Niemiec i Urugwaju substancja ta pozostaje jednak nadal środkiem z wykazu I w pozostałych państwach.

Czym jest narkotyk?

Narkotyk, w przeciwieństwie do leku, to substancja stosowana głównie w celach rozrywkowych i dla przyjemności. Może jednak wywoływać szkodliwe skutki uboczne. Nikotyna i alkohol są na przykład narkotykami – mimo że są legalne. Z kolei konopia, kokaina, heroina i inne tego typu „narkotyki” wciąż pozostają nielegalne. Na drugim biegunie są już jednak kraje, w których całe podejście do tego tematu zaczyna się zmieniać. Portugalia jako jedna z pierwszych na świecie zdepenalizowała rekreacyjne używanie wszystkich narkotyków.

Dodatkowe zamieszanie wynika z tego, jak klasyfikuje się, sprzedaje i udostępnia substancje o bardzo podobnym składzie chemicznym. Heroina jest na przykład nielegalna. Natomiast przepisywane na receptę leki przeciwbólowe na bazie opioidów nie tylko są legalne – stały się wręcz jednym z głównych źródeł współczesnej fali uzależnień od heroiny i opioidów oraz związanych z nimi zgonów z powodu przedawkowania.

Różnica w przeznaczeniu

Poza kwestią recept, skutków ubocznych i innymi podobieństwami istnieje jeszcze jedna, ogólniejsza różnica między tym, co określamy jako „narkotyk”, a tym, co nazywamy „lekiem”. Lek z założenia stosuje się w konkretnym, terapeutycznym celu. To jeden z powodów, dla których tak trudno jednoznacznie opisać używanie konopi. Jeśli „użytkownik rekreacyjny” regularnie sięga po jointa, czy naprawdę robi to wyłącznie dla przyjemności? A może – jak wiele osób – w praktyce sam leczy niezdiagnozowany problem zdrowotny?

RÓŻNICE W DZIAŁANIU

Różnicę w działaniu między „narkotykami” a „lekami” również trudno jest jednoznacznie określić. Oczywiste jest, że leki mają umożliwić rozpoczęcie procesu zdrowienia. Ale szczególnie w sferze psychiki pojawia się pytanie: czym właściwie jest „leczenie”? Jeśli LSD jest z powodzeniem stosowane przez lekarza w terapii przewlekłej depresji, to czy mamy do czynienia z medycznym wykorzystaniem tej substancji? Odpowiedź brzmi: oczywiście tak.

Oznacza to, że „tripy” i uczucie euforii mogą w praktyce służyć celom terapeutycznym i leczniczym. Z drugiej strony, zatwierdzone leki – na przykład stosowane w leczeniu schizofrenii – mogą prowadzić u pacjentów do otyłości.

Jaki z tego wniosek? Jeśli ogólny bilans działania substancji jest pozytywny i wspiera zdrowie oraz dobrostan osoby, która ją przyjmuje, można mówić o leku. To jednak nie znaczy, że stosowanie leku jest wolne od działań niepożądanych.

Zarówno leki na receptę, jak i narkotyki mogą uzależniać. W tym miejscu pojawia się także kwestia różnicy między „uzależnieniem” a tzw. stosowaniem zgodnym z zaleceniami, co jest osobnym, złożonym tematem. Oba te zagadnienia dotyczą zarówno rekreacyjnego używania substancji, jak i przyjmowania leków przepisanych przez lekarza.

JAKIE NARKOTYKI MOGĄ BYĆ LEKAMI?

Wiele tak zwanych „dopalaczy imprezowych” jest w tym stuleciu ponownie badanych pod kątem ich potencjalnych zastosowań terapeutycznych. Większość z nich znana jest od dawna, ale dopiero teraz wszystkie trafiają pod lupę naukowców. Na nowo weryfikuje się dotychczasowe „pewne odpowiedzi” dotyczące zaburzeń psychicznych, uzależnień i leczenia bólu.

Steven Voser

Steven Voser jest niezależnym dziennikarzem specjalizującym się w tematyce konopi. Od ponad 6 lat pisze o wszystkim, co związane z weedem – od uprawy, przez sposoby konsumpcji, aż po dynamicznie rozwijającą się branżę i niejednoznaczne regulacje prawne, które ją otaczają.

Przeczytaj pełną biografię