Czym jest korzeń waleriany?

Historia ludzkości pełna jest nietypowych praktyk holistycznych, z których wiele dziś wydaje się przestarzałych, a nawet niebezpiecznych. Jedna z nich wciąż jednak trzyma się mocno – chodzi o stosowanie korzenia kozłka lekarskiego, szczególnie w kontekście snu i napięcia nerwowego.

Korzeń tej rośliny był nieprzerwanie wykorzystywany w zachodniej medycynie naturalnej od tysięcy lat i do dziś cieszy się niesłabnącą popularnością. Poniżej dowiesz się, czym jest kozłek lekarski (valeriana), jakie może mieć mechanizmy działania i w jaki sposób można go stosować.

Czym jest kozłek lekarski (valeriana)?

Kozłek lekarski (valeriana) to bylina pochodząca z Europy i Azji. Tworzy baldachy drobnych, białoróżowych kwiatów, które przyciągają wiele gatunków muchówek, zwłaszcza bzygowate z rodzaju Eristalis. Przez część ogrodników uznawany jest za chwast, a w niektórych regionach USA klasyfikowany jako gatunek inwazyjny, ponieważ łatwo się przyjmuje i dość szybko rozprzestrzenia.

Mimo to kozłek lekarski to nie tylko zmora działkowców – od pokoleń stanowi ważny element tradycyjnego zielarstwa i holistycznych praktyk prozdrowotnych.

Kozłek lekarski (80 g)

(49)

(49)

Kozłek lekarski (80 g)

Zobacz produkt

Historia korzenia kozłka lekarskiego

Pierwsze wzmianki o stosowaniu kozłka lekarskiego w celach holistycznych pojawiają się już u Hipokratesa ze starożytnej Grecji.

Od tego czasu kozłek (często nazywany po prostu „walerianą”) pojawiał się w rozmaitych europejskich tradycjach zielarskich aż po czasy współczesne. W średniowiecznej Szwecji przypisywano mu nawet właściwości magiczne – zdarzało się, że fragmenty rośliny wszywano w ubranie pana młodego w dniu ślubu, by uchronić go przed zawiścią elfów.

Poza tym istnieje wiele dowodów na to, że kozłek był stosowany powszechnie i w zasadzie nieprzerwanie. W przeciwieństwie do wielu innych tradycyjnych ziół nigdy nie wyszedł całkowicie z użycia, a jego popularność opierała się najwyraźniej na wnikliwych, dobrze udokumentowanych obserwacjach.

Jakie potencjalne korzyści może przynieść korzeń kozłka?

Odkąd korzeń kozłka lekarskiego (waleriany) po raz pierwszy opisano jako zioło o możliwym działaniu holistycznym, najczęściej wspomina się go w kontekście snu. Oprócz problemów ze snem, waleriana bywa stosowana również przy innych dolegliwościach, takich jak:

• Napięcie nerwowe
• Niepokój ruchowy (w tym zespół niespokojnych nóg)

Dowodów naukowych na potencjalne zastosowania waleriany wciąż jest niewiele, jednak Europejska Agencja Leków zatwierdziła ją jako tradycyjny środek ziołowy przy łagodnym napięciu nerwowym i trudnościach ze snem. Decyzja ta wynika z faktu, że choć twarde dane kliniczne są ograniczone, to budowa chemiczna waleriany sugeruje, iż może ona wpływać właśnie na te dolegliwości.

Czym jest GABA?

Kozłek lekarski zawiera liczne alkaloidy oraz inne związki chemiczne. Jeśli chodzi o wyjaśnienie, skąd mogą brać się jego właściwości, najwięcej badań dotyczy kwasu γ-aminomasłowego (GABA). GABA łączy się z receptorami GABA w mózgu (nazwa mówi sama za siebie!).

Po aktywacji receptora GABA aktywność neuronów spada, a ośrodkowy układ nerwowy ulega wyciszeniu. Leki z grupy benzodiazepin działają właśnie na receptory GABA, dzięki czemu tłumią pobudzenie układu nerwowego i są powszechnie przepisywane przy stanach lękowych oraz problemach ze snem. Jednym z najbardziej znanych przedstawicieli tej grupy jest diazepam (Valium).

W przypadku kozłka lekarskiego GABA występuje w kwasie walerenowym. Związek ten, oprócz pobudzania receptorów GABA, oddziałuje również na receptory serotoninowe 5-HT5A. Poza działaniem GABA na przewodnictwo nerwowe, serotonina jest silnie powiązana z rytmem snu i czuwania, a jej modulacja wpływa na sen. Wciąż jednak nie ma pewności, w jakim stopniu kozłek rzeczywiście oddziałuje na ten układ.

Jak stosuje się korzeń kozłka lekarskiego

Korzeń waleriany najczęściej występuje w formie sproszkowanego ekstraktu. Zwykle jest on zamknięty w kapsułkach lub tabletkach. Można też kupić sam proszek z korzenia, który tradycyjnie zaparza się jako herbatę lub wykorzystuje do przygotowania nalewki.

W większości przypadków, gdy walerianę przyjmuje się w postaci kapsułek lub proszku, stosuje się dawki w przedziale 300–600 mg dziennie. Warto pamiętać, że ekstrakt z waleriany często sprzedawany jest w połączeniu z innymi suplementami. Na przykład popularne są kapsułki z 5-HTP i walerianą, reklamowane jako środek wspierający sen.

Naturalne wyciszenie

(14)

(14)

Naturalne wyciszenie

Zobacz produkt

Choć takie połączenia uznaje się na ogół za bezpieczne, zawsze warto dokładnie wiedzieć, co się przyjmuje. Przed zakupem produktu z walerianą upewnij się więc, czy nie zawiera on dodatkowych składników, które mogą wpływać na organizm lub wchodzić w interakcje z innymi przyjmowanymi lekami.

Trzeba też mieć na uwadze, że w niektórych badaniach zauważono, iż ewentualne działanie ekstraktu z korzenia waleriany może ujawniać się dopiero po około sześciu tygodniach regularnego stosowania. Wygląda na to, że jeśli waleriana rzeczywiście działa, to efekt ma charakter narastający. Jeśli więc planujesz ją wypróbować, warto uzbroić się w cierpliwość i stosować ją przez dłuższy czas.

Czy waleriana wywołuje skutki uboczne?

Kozłek lekarski może powodować poważniejsze skutki uboczne niż wiele podobnych suplementów. Do najczęściej zgłaszanych należą:

• Bardzo realistyczne, intensywne sny: preparaty z kozłka mogą wywoływać wyjątkowo wyraziste i „prawdziwe” sny, które dla niektórych osób stają się przytłaczające. Jeśli masz skłonność do koszmarów, kozłek może się u Ciebie nie sprawdzić – zwłaszcza gdy chcesz poprawić jakość snu.

• „Mgła” umysłowa i zmęczenie: część osób, szczególnie przy dłuższym stosowaniu, zgłasza silne zmęczenie i problemy z koncentracją po przyjmowaniu ekstraktu z korzenia kozłka. Nawet jeśli pomaga Ci zasnąć, te objawy mogą w praktyce niwelować korzyści.

• Kołatanie serca: nieprzyjemne, „trzepoczące” uczucie w klatce piersiowej zwykle nie jest groźne, ale może być bardzo niekomfortowe i nasilać lęk, zwłaszcza jeśli nie wiesz, z czego wynika.

• Suchość w ustach: objaw dość oczywisty, ale w dłuższej perspektywie potrafi być naprawdę dokuczliwy.

• Problemy żołądkowe: stosowanie kozłka lekarskiego wiązano ze zwiększoną częstością biegunek i ogólnym dyskomfortem ze strony układu pokarmowego.

Czy warto stosować korzeń kozłka lekarskiego?

Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy warto sięgnąć po kozłek lekarski (walerianę), czy nie.

Z jednej strony ma on długą historię stosowania, którą przynajmniej częściowo potwierdzają współczesne badania naukowe. W przeciwieństwie do wielu innych suplementów, wyciąg z waleriany wchodzi w skład niektórych leków nasennych, takich jak tabletki na sen.

Z drugiej strony zioło to może powodować dość nieprzyjemne skutki uboczne. W połączeniu z faktem, że często trzeba przyjmować je nawet przez sześć tygodni, aby w ogóle ocenić, czy daje jakiekolwiek korzyści, oznacza to, że trzeba się naprawdę mocno zaangażować, jeśli chce się dać mu szansę.

Jeśli jednak uważasz, że może Ci pomóc, można rozważyć próbę. Po prostu przerwij stosowanie waleriany, jeśli pojawią się niepożądane działania, a w razie dalszych pytań lub wątpliwości skonsultuj się z lekarzem.

Max Sargent

Max pisze od ponad dekady, a w ostatnich latach wyspecjalizował się w dziennikarstwie konopnym i psychodelicznym. Tworzył treści m.in. dla Zamnesia, Royal Queen Seeds, Cannaconnection, Gorilla Seeds, MushMagic i innych marek, dzięki czemu świetnie zna różne segmenty tej branży.

Przeczytaj pełną biografię