Czym są nootropiki i jak działają?

Niezależnie od tego, czy kojarzysz je jako „smart drugs”, czy „wzmacniacze funkcji poznawczych”, nootropiki to niezwykle popularne suplementy w określonych środowiskach. Ponieważ mogą wspierać pracę mózgu, pamięć i motywację, nietrudno zrozumieć, skąd ich rosnąca popularność. Dołącz więc do nas, gdy przyjrzymy się bliżej nauce stojącej za nootropikami i temu, jak działają.

Czym są nootropiki?

Zacznijmy od podstaw – czym właściwie są nootropiki? W największym skrócie: to pojedyncza substancja lub mieszanka różnych substancji, których zadaniem jest wsparcie pracy mózgu, zwiększenie energii, koncentracji i czujności, aby zyskać mentalną „przewagę”. Może to być coś tak powszechnego jak kofeina, która daje lekki zastrzyk energii. Zazwyczaj jednak nootropiki łączą w sobie cały wachlarz bardziej lub mniej znanych składników, tworząc złożony „smart drug” o wielu właściwościach.

Brain-E

(75)

(75)

Brain-E

Zobacz produkt

Sam termin „nootropik” został wprowadzony w 1972 roku przez dr. Corneliu E. Giurgeę. Powstał z połączenia greckich słów „nous” (umysł) i „trepein” (zaginać, kierować), aby opisać substancje wpływające na pracę mózgu. Choć dosłownie można to oddać jako „zaginanie umysłu”, nootropiki nie służą do odurzania się. Ich stosowanie bliższe jest mikrodawkowaniu psychodelików niż klasycznemu tripowaniu.

Część popularności nootropików zawdzięczamy przedsiębiorcom i twórcom z Doliny Krzemowej oraz innych technologicznych centrów, gdzie wiele osób stara się wykorzystywać potencjał swojego mózgu na maksymalnych obrotach jak najdłużej.

Na ich rozgłos wpłynęła też fabuła (mocno przerysowanego) filmu „Limitless”, liczne badania kliniczne oraz osobiste relacje użytkowników opisujących korzyści ze stosowania nootropików. W efekcie rynek tych substancji przeżywa prawdziwy boom – coraz więcej firm opracowuje własne mieszanki, łącząc różnorodne związki tak, aby jak najlepiej odpowiadały różnym preferencjom, potrzebom i oczekiwaniom.

Syntetyczne a naturalne nootropiki

Nootropy można podzielić na dwie główne grupy: syntetyczne i naturalne.

Nootropy syntetyczne to związki opracowane w warunkach laboratoryjnych. Ich zadaniem jest naśladowanie substancji naturalnie występujących w roślinach i ziołach, a także tych, które powstają w ludzkim organizmie.

Nootropy syntetyczne zazwyczaj przechodzą rozbudowane testy, zanim trafią do sprzedaży dla ogółu społeczeństwa. Do często wymienianych nootropów syntetycznych należą racetamy, ampakiny oraz armodafinil – wszystkie one mają potencjał, by wspierać pamięć, czujność, nastrój lub inne aspekty funkcjonowania poznawczego.

Nootropy naturalne z kolei wykorzystują związki pochodzące z natury – z roślin, ziół czy naturalnych olejów. Można je kupić w postaci nieprzetworzonej i stosować jako samodzielny nootrop, albo w formie sproszkowanej czy płynnej, co ułatwia przyjmowanie. Do popularnych naturalnych nootropów zalicza się m.in. kawę, kwasy omega-3 czy miłorząb japoński (ginkgo biloba).

Miłorząb japoński (Ginkgo biloba)

(41)

(41)

Miłorząb japoński (Ginkgo biloba)

Zobacz produkt

Dlaczego warto sięgać po nootropy?

Istnieje wiele powodów, dla których ludzie sięgają po nootropiki na co dzień. Osoby szukające skutecznych sposobów na poprawę funkcji poznawczych, koncentracji, motywacji, a nawet poziomu energii fizycznej – a przy tym chcące ograniczyć skutki stresu oksydacyjnego i spadku sprawności umysłowej – często korzystają z jednego lub kilku nootropików, aby zapewnić sobie dodatkowy „zastrzyk mocy”, gdy jest to potrzebne.

Niezależnie od tego, czy mówimy o studencie przygotowującym się do egzaminu, czy o kimś, kto chce wykorzystać pełnię swojego potencjału w pracy, w przypadku zdrowych osób istnieje wiele różnych powodów, by sięgnąć po nootropiki.

Choć badania nad nimi dopiero się rozwijają, dostępne dane sugerują, że część osób sięga po „nootropiki na receptę” (czyli leki przepisywane przez lekarza, które wykazują działanie nootropowe), aby łagodzić objawy określonych schorzeń. Preparaty te nie są sprzedawane jako nootropiki i potrzeba znacznie więcej badań, zanim będzie można formułować jednoznaczne wnioski czy rekomendacje. Mimo to osoby z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), narkolepsją czy wczesną chorobą Alzheimera – a także innymi zaburzeniami – z uwagą śledzą doniesienia naukowe na temat potencjału nootropików.

Jakie składniki nootropowe są najlepsze?

Nootropy powstają zwykle z połączenia syntetycznych i/lub naturalnych składników, a każdy produkt projektuje się z myślą o konkretnym zastosowaniu. Poszczególne substancje mają wnosić odrębne korzyści, dlatego cała formuła musi być dobrze zbalansowana. Być może zadajesz sobie pytanie: „Skoro wszystkie mają działać korzystnie, to czemu po prostu nie wrzucić do kapsułki jak najwięcej?”.

Choć brzmi to logicznie, w praktyce byłoby to przesadą. Skuteczność mieszanki nootropowej opiera się na tym, jak poszczególne składniki ze sobą współpracują. Niektórzy stosują tak zwane stosy nootropowe — połączenie kilku różnych nootropów — ale wymaga to dobrej znajomości ich działania i możliwych interakcji.

Przyjmuje się, że większość nootropów zawiera kilka pokrewnych składników ukierunkowanych na jedną funkcję, na przykład poprawę pamięci. Warto mieć to na uwadze, wybierając preparat pod konkretny cel.

Do popularnych składników nootropowych należą między innymi magnez, ekstrakt z soplówki jeżowatej (lion’s mane) oraz witaminy z grupy B.

Jak działają nootropy

Skoro wiemy już, czym są nootropiki i co mogą zawierać, pojawia się kolejne pytanie: jak właściwie działają? Nie da się na to odpowiedzieć w jednym czy dwóch zdaniach. Żeby zrozumieć potencjalny wpływ nootropików, trzeba najpierw przyjrzeć się temu, jak funkcjonuje mózg. A to wcale nie jest proste, bo sam mózg to niezwykle złożony narząd. Mimo to w dalszej części postaramy się wyjaśnić to w możliwie przystępny sposób.

Do prawidłowej pracy mózg potrzebuje wielu różnych czynników. Jako jeden z najbardziej „energożernych” organów zużywa około 20% dziennego zapotrzebowania energetycznego organizmu. Wytwarza szereg substancji chemicznych związanych z koncentracją, rozluźnieniem, pamięcią i ogólnie pojętymi funkcjami poznawczymi. Związki obecne w nootropikach można traktować jako dodatkowe „paliwo” dla naszego mózgu. Teoretycznie odpowiednio dobrana kombinacja składników powinna dostarczyć mu więcej energii, aby mógł działać na najwyższych obrotach, sprawniej przetwarzać informacje i lepiej wykonywać powierzone zadania. Nootropiki mogą wpływać na mózg na wiele sposobów; poniżej omawiamy te najistotniejsze.

Uczenie się i pamięć

Niektóre nootropiki mają za zadanie wspierać funkcje poznawcze użytkownika, a także poprawiać pamięć krótko- i długoterminową. Dzieje się tak między innymi dzięki zwiększeniu przepływu krwi w mózgu, co może przełożyć się na lepszą zdolność uczenia się. Z tego powodu, jak już wspomniano, nootropiki cieszą się szczególną popularnością wśród studentów.

Motywacja i nastrój

Kolejną sferą, na którą oddziałują nootropiki, jest motywacja. Jej spadek bardzo często wiąże się z obniżonym poziomem dopaminy. Nootropiki o działaniu dopaminergicznym, zawierające na przykład L-teaninę, mogą jednak sprzyjać wzrostowi motywacji oraz odczuwalnej poprawie nastroju.

Koncentracja

Podobnie jak w przypadku procesów uczenia się i pamięci, także koncentracja może w znacznym stopniu zależeć od działania nootropów. Nie ma tu jednak uniwersalnego rozwiązania – poszczególne substancje różnią się skutecznością. Przykładowo, Rhodiola rosea może wspierać skupienie i poprawiać zdolność koncentracji.

Clear Focus (Mindscopic)

(94)

(94)

Clear Focus (Mindscopic)

Zobacz produkt

Kiedy warto przyjmować nootropy?

Niezależnie od tego, czy dopiero zaczynasz swoją przygodę z nootropikami, czy chcesz wejść na wyższy poziom, kluczowe jest, aby najpierw dobrze zrozumieć, po co je w ogóle przyjmujesz. Jak już wspomniano, „nootropiki na receptę” to w rzeczywistości leki o działaniu nootropowym, przepisywane przez specjalistów w leczeniu różnych zaburzeń fizycznych i psychicznych. Obecnie nie istnieje możliwość wypisywania nootropików zdrowym osobom wyłącznie w celu poprawy funkcji poznawczych, a sam termin „nootropik” nie został jeszcze formalnie uznany jako kategoria medyczna.

Nie znaczy to jednak, że ogólnodostępne suplementy nootropowe nie mogą przynieść pewnych korzyści w codziennym życiu. Zamglenie umysłu, spadek koncentracji czy brak motywacji w pracy to doświadczenia, które zdarzają się bardzo często. W takich sytuacjach nootropiki mogą potencjalnie stanowić wsparcie.

Oczywiście coś tak prostego jak poranna lub popołudniowa kawa potrafi dodać nieco energii – kofeina jest przecież substancją o działaniu nootropowym. Jednak choć może poprawić poziom pobudzenia, nie zawsze zapewni dokładnie taki efekt, jakiego szukasz. Właśnie tutaj do gry mogą wejść inne suplementy – stosowane zamiast kawy lub równolegle z nią.

Czy nootropiki utrzymują w stanie czuwania?

Ponieważ nootropiki w różny sposób pobudzają pracę mózgu, mogą sprawiać, że poziom energii pozostaje wysoki w momentach, kiedy wolelibyśmy się wyciszyć. Taki zastrzyk energii bywa bardzo pożądany w ciągu dnia, ale może też zaburzać naturalny rytm snu. Aby temu zapobiec, często zaleca się przyjmowanie suplementu rano, tak by jego działanie osłabło do czasu, gdy chcesz odpocząć po pracy.

Czy nootropiki są bezpieczne?

Ogólnie rzecz biorąc, nootropiki uchodzą za stosunkowo bezpieczne, ale każdy z nich ma własny profil korzyści i potencjalnych skutków ubocznych, więc ich wystąpienie jest jak najbardziej możliwe. U większości osób działania niepożądane są łagodne, jednak jeśli masz alergię lub nietolerancję na określone substancje, zachowaj szczególną ostrożność przy wyborze produktu.

Podobnie jak w przypadku wszystkich suplementów, niezwykle ważne jest, aby nie przekraczać zalecanej dawki. Już samo trzymanie się tych wytycznych w dużym stopniu ogranicza ryzyko niepożądanych reakcji. Ponieważ rynek nootropików jest wciąż stosunkowo młody, nadal prowadzi się badania, aby lepiej poznać ich działanie. Osoby, które chcą uzyskać dodatkowe informacje na temat bezpieczeństwa, powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji.

Wraz z postępem badań możemy spodziewać się kolejnych ciekawych odkryć w świecie tzw. „smart drugs”. Jak w wielu innych dziedzinach, kluczowe jest znalezienie takich nootropików, które najlepiej odpowiadają twoim potrzebom. Dla niektórych będą one stanowić długoterminowe wsparcie, ale każdy preparat ma inne zalecenia dotyczące czasu stosowania. Zanim więc zdecydujesz się na suplementację, dokładnie zapoznaj się z dostępnymi informacjami.

Adam Parsons

Adam Parsons – zawodowy dziennikarz specjalizujący się w tematyce konopi, copywriter i autor – od wielu lat współtworzy zespół Zamnesii. Na co dzień zajmuje się szerokim zakresem zagadnień: od CBD, przez psychodeliki, po wiele innych powiązanych tematów. Przygotowuje artykuły blogowe, poradniki oraz testuje i opisuje stale rosnącą gamę produktów.

Przeczytaj pełną biografię