Czy leki na koncentrację naprawdę pomagają w nauce?

Nieważne, czy zbliża się sesja egzaminacyjna, czy też piętrzą ci się zaległości w pracy – wizja połknięcia jednej tabletki i błyskawicznego uporania się ze wszystkimi zadaniami z niemal nadludzką skutecznością brzmi kusząco. Wiele osób próbuje to osiągnąć, sięgając po tzw. leki na naukę, znane też jako smart drugs, czyli nootropiki, z różnym skutkiem.

Podczas gdy część użytkowników wychwala takie substancje, inni zauważają spadek koncentracji, problemy z wykonywaniem złożonych zadań i ogólny dyskomfort. Czym więc właściwie są leki na naukę i jak naprawdę działają? W dalszej części przyjrzymy się im bliżej i zastanowimy, czy w ogóle warto po nie sięgać.

Czym są leki na naukę?

„Study drugs” nie stanowią oficjalnej kategorii substancji. To raczej potoczne określenie różnych leków i narkotyków, których ludzie – zazwyczaj niezgodnie z zaleceniami lub wręcz nielegalnie – używają jako środków wspomagających naukę. Najczęściej spotyka się je na kampusach uniwersyteckich. Uważa się, że zwiększają one koncentrację i wydłużają czas, przez jaki ktoś jest w stanie utrzymać skupienie. W większości przypadków są to różnego rodzaju stymulanty, choć nie zawsze tak jest.

Study drugs bywają też stosowane w środowisku pracy, chociaż zdarza się to rzadziej. Mimo swojej nazwy, ich działanie zazwyczaj ułatwia skupienie się na prostych, monotonnych zadaniach, natomiast u większości osób może wręcz pogarszać złożone myślenie i pamięć.

Do czego normalnie przepisuje się study drugs?

Za pierwsze „leki na naukę” uchodzą Adderall i Ritalin – dwa pochodne amfetaminy przepisywane w leczeniu ADHD. W uproszczeniu rozumuje się to tak: skoro pomagają osobom z ADHD skupić się, to powinny pomagać każdemu, prawda?

Rzeczywistość jest jednak bardziej złożona. Osoby z ADHD mają zwykle niższy niż przeciętny poziom wyjściowy dopaminy, co utrudnia koncentrację. Stymulanty zwiększają ilość dopaminy w mózgu, co u osób z ADHD może przywrócić ją do zakresu sprzyjającego skupieniu. U osób neurotypowych poziom dopaminy jest z reguły wystarczający do koncentracji, a jego dalsze podbijanie może wręcz utrudniać przyswajanie wiedzy.

Aniracetam z kolei przepisywany jest osobom z demencją lub po udarze, ponieważ uważa się, że wspiera pamięć i funkcje poznawcze. Natomiast modafinil, kolejny znany lek na naukę, stosuje się w leczeniu narkolepsji, gdyż jako silny stymulant zwiększa czuwanie.

Choć więc poszczególne leki „na naukę” różnią się między sobą, łączy je to, że są przepisywane po to, by w jakiś sposób poprawić lub wzmocnić funkcje poznawcze.

Jakie są rodzaje smart drugs?

Przyjrzyjmy się teraz kilku najpopularniejszym smart drugom dostępnym na rynku. O części z nich na pewno już słyszałeś – możliwe nawet, że sam je stosowałeś.

Uwaga: wszystkie opisane poniżej efekty dotyczą działania tych substancji w sytuacji, gdy są one stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza. W innych okolicznościach działanie może się znacząco różnić.

Adderall

Adderall, dobrze znany lek na ADHD, to nazwa handlowa mieszanki czterech soli amfetaminy. W samych Stanach Zjednoczonych przepisano go już ponad 34 miliony razy i cieszy się ogromną popularnością — zdaniem wielu aż zbyt dużą. Ponieważ w USA i Europie jest stosunkowo łatwo dostępny, bywa używany jako środek wspomagający naukę, a także poprawiający wydolność fizyczną.

Przyjmowany w niskich dawkach w leczeniu ADHD uznawany jest za lek o stosunkowo niskim potencjale uzależniającym i nie powinien uszkadzać mózgu ani układu nerwowego. Przy wyższych dawkach sytuacja wygląda jednak inaczej.

Efekty

• Wzmożona czujność

• Zmiana libido

• Lepsza kontrola funkcji poznawczych

• Większa odporność na zmęczenie

• Zwiększona siła i wydolność

Możliwe skutki uboczne:

• Lęk lub niepokój

• Suchość w ustach

• Trudności z koncentracją

• Bezsenność

Super Sleep (Zamnesia)

(258)

(258)

Super Sleep (Zamnesia)

Zobacz produkt

Aniracetam

Aniracetam jest rzadziej stosowany jako środek wspomagający naukę, głównie dlatego, że trudniej go zdobyć. W USA nie został dopuszczony do obrotu przez FDA, natomiast w Europie jest dostępny jako lek stosowany m.in. w otępieniu i po udarach. W tych wskazaniach wykazano, że może poprawiać pamięć oraz funkcje poznawcze.

Działanie

• Lepsza pamięć

• Sprawniejsze przyswajanie wiedzy

• Poprawa nastroju

Możliwe skutki uboczne:

• Drażliwość

• Lęk i niepokój

• Bezsenność

Zestaw Pełnej Harmonii (Dawn Nutrition)

(4)

(4)

Zestaw Pełnej Harmonii (Dawn Nutrition)

Zobacz produkt

Metylfenidat (Ritalin, Concerta)

Obok Adderallu jednym z najbardziej znanych „leków na naukę” jest Ritalin, sprzedawany też pod nazwą Concerta. Oba preparaty zawierają tę samą substancję czynną – stymulującą amfetaminę o nazwie metylfenidat. Podobnie jak Adderall, lek ten jest stosunkowo łatwo dostępny, dlatego cieszy się dużą popularnością wśród studentów i innych osób sięgających po tzw. smart drugs.

Efekty

• Zwiększona czujność i pobudzenie

• Wzmożony popęd seksualny

• Lepsza kontrola funkcji poznawczych

• Większa wydolność fizyczna

Możliwe skutki uboczne:

• Bezsenność

• Drażliwość

• Problemy z koncentracją

• Lęk i niepokój

• Kołatanie serca

Lisdexamfetamine

Lisdexamfetamina, sprzedawana pod nazwami handlowymi Vyvanse i Elvanse, jest kolejnym środkiem pobudzającym przepisywanym w leczeniu ADHD oraz napadowego objadania się, ponieważ zmniejsza apetyt.

Efekty

• Zwiększona czujność i pobudzenie

• Podwyższone libido

• Lepsza kontrola funkcji poznawczych

• Większa wydolność fizyczna

Możliwe skutki uboczne:

• Bezsenność

• Drażliwość

• Lęk i niepokój

• Kołatanie serca

Modafinil

Modafinil zwiększa czujność i dlatego stosuje się go głównie w leczeniu narkolepsji. Choć często używany jest również jako środek wspomagający naukę, badania wskazują, że – mimo wyraźnego działania u osób niewyspanych – ma dość ograniczony wpływ na funkcje poznawcze u ludzi wypoczętych (Minzenberg i Carter, 2008).

Efekty

• Zwiększona czujność

• Lepsza koncentracja

• Poprawa funkcji poznawczych

• Lepsza pamięć

Możliwe skutki uboczne:

• Lęk

• Ból głowy

• Nudności

• Nerwowość

Kofeina

Na koniec coś najbardziej oczywistego: najpopularniejszy środek wspomagający naukę, którego większość z nas nawet nie uważa za narkotyk – kofeina. Kofeina to stymulant o bardzo podobnym działaniu do pozostałych substancji z tej listy. Główna różnica polega na tym, że kupisz ją w kawiarni czy sklepie, zamiast potrzebować recepty od lekarza. Dla jednych może to brzmieć mniej ekscytująco, ale dla innych jest po prostu dużo wygodniejsze!

Efekty

• Zwiększona czujność

• Lepsza koncentracja

• Większy przypływ energii

Możliwe skutki uboczne:

• Niepokój

• Drżenie i nerwowość

• Problemy z koncentracją

• Drażliwość

• Ból głowy

Czy warto sięgać po leki na poprawę nauki?

Jeśli nie masz zdiagnozowanego zaburzenia, które w jakiś sposób osłabia twoje zdolności poznawcze, prawdopodobnie obejdziesz się bez tzw. leków na naukę – albo spokojnie możesz pozostać przy kawie. Skuteczność takich środków jest niepewna, a liczne badania sugerują, że u wielu osób wywołują one lęk, napięcie i problemy z koncentracją.

Większość study drugs to silne psychoaktywne stymulanty, z którymi należy obchodzić się bardzo ostrożnie. To nie magiczne pigułki, które czynią nas mądrzejszymi – to substancje pobudzające układ nerwowy i przyspieszające pracę mózgu. Szybciej nie zawsze jednak znaczy sprawniej.

Można to porównać do prowadzenia samochodu: istnieje prędkość, przy której dotrzesz do celu wystarczająco szybko, a jednocześnie w pełni kontrolujesz pojazd. Gdy ją przekroczysz, wszystko zaczyna się robić niepewne i chwiejne. Dlatego choć środki pobudzające mogą niektórym pomóc, nic nie zastąpi wypoczętego, trzeźwego i zadowolonego mózgu, jeśli chcesz się czegoś nauczyć lub wykonać złożone zadanie.

Jakie są zagrożenia i skutki uboczne stosowania study drugs?

Leki na koncentrację, będące zazwyczaj stymulantami, niosą ze sobą określone zagrożenia. Oprócz skutków ubocznych wymienionych powyżej, mają także wysoki potencjał nadużywania — w końcu większość z nich to pochodne amfetaminy. W najłagodniejszym scenariuszu może to utrudniać naukę, w najgorszym zaś prowadzić do utraty zahamowań, ryzykownych zachowań lub rozwinięcia uzależnienia. Szczególnie niebezpieczne staje się to w sytuacjach, gdy musisz prowadzić pojazd lub wykonywać czynności, od których zależy bezpieczeństwo innych osób.

Jeśli dodatkowo zmagasz się z problemami natury psychicznej lub fizycznej, takie substancje mogą w nieprzewidywalny sposób je zaostrzyć, a w skrajnych przypadkach nawet doprowadzić do śmierci. Co więcej, jeżeli przyjmujesz jakiekolwiek leki na receptę – zarówno na zdrowie psychiczne, jak i somatyczne – nie eksperymentuj z lekami na koncentrację, ponieważ mogą one wchodzić z nimi w niebezpieczne interakcje.

Leki na koncentrację: pomoc czy przeszkoda?

Dla większości osób tzw. „study drugs” wcale nie są potrzebne. Z pewnością nie są to magiczne środki na poprawę pracy mózgu, jak wielu by chciało. W praktyce działają raczej jak podrasowana kofeina, którą można czasem wykorzystać jako dodatkowy zastrzyk energii — ale na geniusza cię nie zamienią.

Jeśli zauważysz, że działają na ciebie wyjątkowo dobrze, możliwe, że masz niezdiagnozowane ADHD, ponieważ część osób z ADHD dobrze reaguje na tego typu stymulanty. W innym wypadku postaw po prostu na solidny sen i szklankę wody!

Max Sargent

Max pisze od ponad dekady, a w ostatnich latach wyspecjalizował się w dziennikarstwie konopnym i psychodelicznym. Tworzył treści m.in. dla Zamnesia, Royal Queen Seeds, Cannaconnection, Gorilla Seeds, MushMagic i innych marek, dzięki czemu świetnie zna różne segmenty tej branży.

Przeczytaj pełną biografię