Kompletny przewodnik po poznawczych efektach psychodelików

Luke Sholl

Doświadczony dziennikarz konopny i ekspert CBD

Luke Sholl

Ostatnia aktualizacja: 14 Wrzesień 2020

Substancje psychodeliczne mogą wywoływać bardzo różne efekty – od halucynacji i zniekształceń w polu widzenia, po subiektywne wrażenie wyostrzenia zmysłów, uczuć i emocji. Jednym z ważnych aspektów „tripu” są również efekty poznawcze, czyli te, w ramach których psychodelik zmienia lub wprowadza nową treść do naszej kognicji – sposobu, w jaki zdobywamy wiedzę i rozumiemy otaczający nas świat.

Po co właściwie rozumieć, co dzieje się w trakcie przyjmowania psychodelików? Oprócz znaczenia naukowego, związanego z badaniem działania mózgu, ma to też praktyczną wartość dla psychonautów: dobrze przygotowany trip, w którym wiesz, czego możesz się spodziewać, zwykle jest też przyjemniejszy i bardziej komfortowy. Przyjrzyjmy się więc bliżej temu, jak psychodeliki wpływają na nasz umysł.

POZNAWCZE EFEKTY PSYCHODELIKÓW: RÓŻNE STANY ŚWIADOMOŚCI POZNAWCZEJ

Sposób, w jaki psychodeliki wpływają na nasze myślenie, odczuwanie i postrzeganie rzeczywistości, można pogrupować w różne stany poznawcze:

• Efekty transpersonalne (np. wzmocnienie duchowości, zmiana poczucia tożsamości, głębsze rozumienie świadomości, poczucie wieczności itd.)
• Efekty psychologiczne (déjà vu, derealizacja, urojenia, depersonalizacja, paranoja itd.).
• Nowe stany świadomości, takie jak zniekształcenie czasu, euforia, dezorientacja, pętle myślowe itp.
• Wzmocnienia i osłabienia funkcji poznawczych

Wzmocnienia i osłabienia funkcji poznawczych mogą przyjmować różne formy, o których szerzej poniżej:

WZMOCNIENIA FUNKCJI POZNAWCZYCH

Wzmocnienie funkcji poznawczych przejawia się jako wyraźne nasilenie typowo umysłowych procesów – takich jak pamięć, koncentracja czy kreatywność – pojawiające się pod wpływem psychodelików.

  WZROST KREATYWNOŚCI

Psychodeliki potrafią wyraźnie pobudzać naszą kreatywność. Ułatwiają wyobrażanie sobie zupełnie nowych rozwiązań oraz spojrzenie na znane sprawy w świeży, często bardzo głęboki sposób. Dla artystów, pisarzy czy muzyków może to być cenne źródło inspiracji, ale skorzysta na tym także każda osoba, która potrzebuje twórczego impulsu. Warto podkreślić, że działanie wspierające kreatywność nie ogranicza się jedynie do samego „tripu” – często utrzymuje się także po zakończeniu doświadczenia. Taki wzrost kreatywności zwykle idzie w parze ze zwiększoną motywacją, lepszą umiejętnością analizy, mniejszą skłonnością do osobistych uprzedzeń oraz przyspieszonym tokiem myślenia.

  WZMOCNIENIE EMOCJONALNE

Psychodeliki potrafią silnie spotęgować aktualny stan emocjonalny danej osoby. W odróżnieniu od sytuacji, w której wywołują zupełnie nowe odczucia, takie jak euforia czy paranoja, w tym przypadku „wzmacniają” po prostu to, co już dzieje się w środku. I działa to w obie strony: jeśli czujesz się pogodnie i spokojnie, bez lęku i tłumionych emocji, psychodeliczna podróż najprawdopodobniej okaże się pozytywnym doświadczeniem.

Z drugiej strony, substancje te mogą również uwypuklić negatywne emocje zamiast je tłumić, co zwiększa ryzyko nieprzyjemnego doświadczenia – tzw. „bad tripu”. Dlatego tak ważne jest, aby przed przyjęciem psychodelików zadbać o odpowiedni set (nastawienie psychiczne) i setting (otoczenie, miejsce i osoby wokół ciebie).

  ZWIĘKSZONA KONCENTRACJA

Substancje psychodeliczne mogą również wyostrzać naszą zdolność skupiania się na jednym zagadnieniu i ignorowania pozostałych. Dzięki takiemu podwyższonemu poziomowi koncentracji łatwiej jest wykonywać monotonne lub długotrwałe zadania w bardziej wydajny sposób. Tego typu skupienie potrafi wręcz sprawić, że zapomnisz o jedzeniu, nawadnianiu się czy śnie — warto więc mieć to z tyłu głowy.

Jednocześnie, w zależności od konkretnej psychodelicznej substancji i dawki, taki „zastrzyk” koncentracji może sprawić, że zaczniesz obsesyjnie poświęcać uwagę błahym, mało istotnym czynnościom, zamiast skupić się na naprawdę ważnych sprawach. Jak wspomniano w akapicie o wzmocnionym przeżywaniu emocji, uważa się, że działanie psychodelików zwiększające koncentrację może również podnosić motywację, stymulować umysł oraz przyspieszać tok myślenia w dniach i tygodniach następujących po tripie.

  PRZEBUDZENIE

Substancje psychodeliczne mogą sprawić, że pozostajemy czujni i rozbudzeni, jednocześnie odczuwając mniejszą potrzebę snu. Co istotne, nie podnoszą one faktycznego poziomu energii fizycznej, lecz raczej sprawiają, że subiektywnie czujemy się bardziej rozbudzeni i wypoczęci. Zazwyczaj, jeśli ktoś jest umiarkowanie zmęczony przed zażyciem psychodeliku, środek ten potrafi zniwelować wrażenie senności. Z kolei u osób skrajnie niewyspanych lub wyczerpanych psychodeliki mogą już nie wywołać takiego efektu.

  WZROST MOTYWACJI

Substancje psychodeliczne potrafią zwiększać naszą chęć do działania, wykonywania zadań i realizowania celów. Podobnie jak w przypadku poprawy koncentracji, może to oznaczać, że jesteś w stanie zabrać się za rzeczy, do których normalnie trudno byłoby ci się zmotywować. To, co wcześniej wydawało się męczące lub nużące, może stać się przyjemniejsze albo po prostu zostać zrobione szybciej i sprawniej.

To działanie wiąże się z kilkoma innymi efektami, takimi jak pobudzenie i czujność, poprawa nastroju oraz zmniejszenie lęku i innych czynników, które na co dzień nas blokują.

TŁUMIENIE FUNKCJI POZNAWCZYCH

Psychodeliki mogą również osłabiać nasze procesy poznawcze. Poniżej znajdziesz przykłady typowych zaburzeń myślenia, które mogą pojawić się pod wpływem substancji halucynogennych:

  ZAMĘT I DEZORIENTACJA

Dezorientacja to stan, w którym traci się zdolność jasnego, spójnego myślenia. Osoba może mieć wtedy problem z ogarnięciem lub zrozumieniem pojęć i sytuacji, które na trzeźwo byłyby dla niej zupełnie oczywiste. Potencjalne zagubienie po zażyciu substancji psychodelicznej może dodatkowo nasilać się, jeśli ktoś nie zna dobrze danego środka albo miejsca i okoliczności, w których go przyjmuje.

Podobnie jak inne skutki poznawcze, dezorientacji mogą towarzyszyć pokrewne efekty, takie jak urojenia, delirium czy zaburzenia pamięci. Wszystko to może jeszcze bardziej potęgować poczucie zagubienia i brak zrozumienia tego, co się dzieje.

  TŁUMIENIE JĘZYKA

Jednym z możliwych skutków działania psychodelików jest afazja, czyli osłabione rozumienie mowy – a w skrajnych przypadkach całkowite wypadnięcie zdolności jej używania. Oznacza to, że po przyjęciu psychodeliku dana osoba może chwilowo utracić umiejętność wypowiadania swoich myśli lub rozumienia, co mówią inni. Te dwa efekty nie muszą jednak występować równocześnie. Zdarza się, że ktoś nie jest w stanie nic powiedzieć, ale bez problemu rozumie innych – lub odwrotnie.

Siła działania psychodelików na zdolności językowe może się bardzo różnić w zależności od dawki i konkretnej substancji. Przy niższych dawkach objawy zwykle są łagodne i pojawiają się falami. Zdarzają się sytuacje, w których osoba dokładnie wie, co chce powiedzieć, ale nie potrafi tego wyrazić słowami. W niektórych przypadkach pod wpływem psychodeliku może dojść do chwilowej, niemal całkowitej utraty funkcji językowych – zarówno rozumienia, jak i wypowiadania się. Tłumieniu języka często towarzyszą inne efekty, takie jak spowolnione myślenie i/lub osłabienie zdolności analitycznych.

  TŁUMIENIE OSOBISTYCH UPRZEDZEŃ

Psychodeliki mogą wywoływać zjawisko tłumienia osobistych uprzedzeń – rozumiane jako zmniejszenie lub chwilowe zawieszenie indywidualnych i kulturowych preferencji, uprzedzeń czy „filtrów”, przez które zwykle postrzegamy rzeczywistość. Osoby poszukujące nowych wglądów mogą wiele zyskać dzięki temu efektowi, ponieważ pozwala on psychonautom dostrzec, że ich utrwalone przekonania, poglądy, a nawet cała osobowość nie wynikają z obiektywnej prawdy, lecz są w dużej mierze produktem subiektywnych opinii. Gdy te filtry w końcu opadają podczas doświadczenia psychodelicznego, może to otworzyć drogę do zupełnie nowych perspektyw i przemyśleń, które często utrzymują się długo po zakończeniu tripu.

Tłumienie osobistych uprzedzeń może pojawiać się równolegle z poprawą funkcji poznawczych – na przykład zwiększoną zdolnością koncentracji – oraz innymi formami tłumienia, takimi jak osłabienie pamięci czy języka.

  TŁUMIENIE PAMIĘCI

Substancje psychodeliczne mogą ograniczać zdolność człowieka do prawidłowego funkcjonowania pamięci krótko- i długotrwałej. Tłumienie pamięci zazwyczaj zależy od dawki i może przybierać różne nasilenie. Niska dawka niektórych psychodelików – w tym LSD lub grzybków halucynków – może prowadzić jedynie do częściowego osłabienia pamięci krótkotrwałej. Przy wyższych dawkach efekt ten może rozwinąć się w całkowite wyłączenie pamięci krótko- i długotrwałej. Osoba może czasowo utracić zdolność przypominania sobie konkretnych szczegółów dotyczących aktualnej sytuacji oraz wydarzeń, które do niej doprowadziły. Zjawisko to często nasila się pod wpływem innych efektów, takich jak dezorientacja, zagubienie, pętle myślowe czy całkowita utrata kontroli.

Jeśli dojdzie do pełnego zahamowania pamięci długotrwałej (zwykle połączonego także z niewydolnością pamięci krótkotrwałej), dana osoba może być całkowicie niezdolna do przypomnienia sobie nawet najbardziej podstawowych informacji, takich jak własne imię. Może też utracić umiejętność rozumienia czegokolwiek, w tym pojęć czasu i istnienia. Wszystkie skojarzenia umysłowe mogą zaniknąć, łącznie ze znaczeniami i preferencjami związanymi ze światem zewnętrznym.

  ŚMIERĆ EGO

Śmierć ego, będąca najbardziej zaawansowaną formą wyciszenia pamięci, oznacza całkowitą utratę zdolności do przetwarzania informacji powiązanych z poczuciem „ja” i własnej tożsamości. To głębokie doświadczenie całkowitego zniknięcia (czyli „śmierci”) ego, w którym człowiek przestaje czuć się odrębnym obserwatorem świata, a zaczyna odczuwać siebie jako integralną część wszechświata.

Choć nazwa może być trochę myląca, śmierć ego nie polega na tym, że wszystkie procesy myślowe nagle ustają. Jak relacjonują osoby, które jej doświadczyły, znika raczej stale obecne poczucie bycia „tym, który myśli”. Dzięki temu bodźce zmysłowe mogą być przetwarzane w swojej najczystszej postaci, z bardziej neutralnej perspektywy, nieskażonej osobistymi uprzedzeniami, wspomnieniami czy wcześniejszymi doświadczeniami. Śmierci ego często towarzyszą inne efekty, takie jak poczucie jedności oraz pogłębienie duchowości.

CO DZIEJE SIĘ Z NASZYM MÓZGIEM PO ZAŻYCIU PSYCHODELIKÓW?

Co tak naprawdę dzieje się w mózgu, gdy przyjmujemy psychodeliki? Klasyczne substancje halucynogenne, takie jak DMT, LSD czy grzybki halucynki (tak zwane halucynogeny serotoninergiczne), wywołują swoje zmieniające percepcję efekty głównie poprzez oddziaływanie na receptory serotoniny (5-HT) w mózgu. Serotonina kojarzona jest zwykle z dobrym samopoczuciem i uczuciem szczęścia, ale jej rola biologiczna jest znacznie szersza – obejmuje m.in. procesy poznawcze, układ nagrody, uczenie się, pamięć oraz wiele innych funkcji fizjologicznych.

Większość poznawczych efektów psychodelików powstaje w korze przedczołowej – obszarze mózgu odpowiedzialnym za nastrój, postrzeganie i funkcje poznawcze – ale substancje te mogą wpływać także na inne rejony, na przykład te regulujące pobudzenie i reakcję na stres.

Badanie opublikowane w 2012 roku sugeruje, że jeden z psychodelików, N,N-dimetylotryptamina (DMT), naturalnie występuje w ludzkim mózgu. Skłoniło to badaczy do przypuszczenia, że endogenna DMT może brać udział w powstawaniu wyjątkowych stanów świadomości, pojawiających się np. podczas przeżyć z pogranicza śmierci czy doświadczeń mistycznych.

Niedawne badania prowadzone na komórkach nerwowych i na zwierzętach wskazują, że psychodeliki sprzyjają strukturalnej i funkcjonalnej neuroplastyczności, czyli zdolności mózgu do zmian i adaptacji w odpowiedzi na nowe warunki. Jeśli wyniki te potwierdzą się u ludzi, może to otworzyć drogę do wykorzystania substancji psychodelicznych w leczeniu niektórych zaburzeń nastroju, takich jak lęk czy depresja.

Zdaniem naukowców psychodeliki mogą pomagać naprawiać uszkodzone obszary mózgu. W badaniu opublikowanym w 2018 roku wykazano, że substancje te zwiększają liczbę rozgałęzień i kolców dendrytycznych na neuronach, a także liczbę synaps, czyli połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi.

KAŻDE DOŚWIADCZENIE Z PSYCHEDELIKAMI JEST INNE

Kończąc nasz przewodnik po (niektórych) poznawczych efektach psychodelików, musimy podkreślić jedną kluczową rzecz: choć wiele doświadczeń psychodelicznych ma wspólne elementy, reakcja każdej osoby może być zupełnie inna. Najrozsądniejsze podejście to zacząć od niskiej dawki, spokojnie obserwować działanie, a następnie stopniowo zwiększać moc substancji, aż osiągniesz poziom, który jest dla ciebie komfortowy. Sięganie od razu po tak zwane „bohaterskie dawki” nie przynosi dodatkowych korzyści, a może wręcz utrudnić przeżycie psychodeliku w jego najbardziej wartościowej formie.