Betel – wszystko, co musisz wiedzieć

Luke Sumpter

Dziennikarz specjalizujący się w konopiach i badacz nauk o zdrowiu

Luke Sumpter

Ostatnia aktualizacja: 10 Kwiecień 2020

Czym jest orzech betelu?

Orzech betelu, czyli owoc palmy Areca catechu, to pobudzające nasiono zwiększające wytrzymałość, od wieków stosowane w całej Azji jako codzienny dodatek wspierający organizm. Palma ta rośnie w Azji, strefie tropikalnej Pacyfiku oraz we wschodniej Afryce, a jej pierwotnym obszarem występowania uznaje się Filipiny, skąd rozprzestrzeniła się dzięki uprawie w różnych częściach świata.

Ze względu na ogromną popularność w Azji orzech betelu funkcjonuje pod wieloma nazwami – najczęściej nazywa się go orzechem areka, orzechem indyjskim, paan, pinang lub bunga. Właściwa nazwa botaniczna to tak naprawdę „orzech areka”, a określenie „betel” wzięło się stąd, że tradycyjnie żuje się go razem z liściem betelu – choć rośliny te wcale nie są ze sobą spokrewnione. Sam betel jest oddzielnym gatunkiem pnącza z rodziny pieprzowatych (Piperaceae).

Orzech betelu ma długą, ściśle splecioną z kulturą historię stosowania, sięgającą tysięcy lat wstecz. Do dziś używany jest jako codzienny środek pobudzający i w wielu regionach Azji – szczególnie w Indiach i Pakistanie – cieszy się niesłabnącą popularnością. Osoby regularnie żujące betel łatwo rozpoznać po charakterystycznie zaczerwienionych zębach oraz częstym spluwaniu na ziemię, ponieważ jednym ze skutków ubocznych długotrwałego żucia jest wzmożone wydzielanie śliny.

Działanie orzecha betelu

Głównym efektem żucia orzecha betel jest pobudzenie. Zawiera on arekolinę – najważniejszą substancję czynną. Arekolina to łagodny stymulant, który aktywuje ośrodkowy układ nerwowy i przyspiesza oddech. W rezultacie osoba żująca odczuwa przypływ energii i wzmożoną czujność, a także lepszą zdolność uczenia się sekwencyjnego oraz zapamiętywania. Relacje użytkowników wskazują również, że orzech betel poprawia nastrój i może wywoływać euforię, co najpewniej wynika z jego pobudzającego, odświeżającego działania.

Historia orzecha betel

Najwcześniejsza pisemna wzmianka o tym, że ludzie żuli orzech betelu, pochodzi już z I wieku naszej ery – w tekstach sanskryckich przypisuje mu się wówczas trzynaście niebiańskich właściwości. Choć zwyczaj żucia orzecha betelu liczy sobie tysiące lat, nie wiadomo dokładnie, kiedy ani z jakiego powodu połączono orzech z liściem pieprzu betel, tworząc psychoaktywną mieszankę. Wykopaliska archeologiczne pokazują jednak, że w takiej formie używa się go od co najmniej 4000 lat.

Współcześnie tradycyjne zastosowanie orzecha betelu różni się w zależności od kraju i kultury. W Wietnamie betel jest ważnym symbolem małżeństwa. W Malezji traktuje się go jako wyraz gościnności – gospodarz podaje orzech i liść przybyszom podobnie, jak w domach zachodnich podaje się gościom napoje. W Indiach użycie orzecha betelu sięga okresu przedwedyjskiego, czasów cywilizacji Harappy. Żucie betelu uchodziło za zwyczaj zarezerwowany dla elit, a królowie mieli nawet specjalnych służących, których zadaniem było noszenie za władcą orzechów i liści na wypadek, gdyby król zapragnął chwili żucia.

To jedynie kilka przykładów – betel ma niezwykle bogatą historię w całej Azji, a jego znaczenie zmienia się w zależności od lokalnej tradycji i kultury.