Jak rozpoznać zanieczyszczoną uprawę grzybków halucynków

Luke Sumpter

Dziennikarz specjalizujący się w konopiach i badacz nauk o zdrowiu

Luke Sumpter

Ostatnia aktualizacja: 3 Czerwiec 2024

Domowa uprawa grzybów nie należy do najprostszych zadań. To może nie fizyka kwantowa, ale wymaga dużej ostrożności i wręcz sterylnej czystości przez cały czas. Każdy element kultury grzybków halucynków jest wyjątkowo podatny na zakażenie – od zarodników, przez grzybnię, aż po dojrzałe owocniki.

Sterylizacja podłoża oraz filtracja powietrza pomagają utrzymać środowisko czyste, przyjazne dla grzybni i pozbawione konkurentów, takich jak bakterie, pleśń czy szkodniki. Trzeba jednak pamiętać, że metody te nie są niezawodne. Procesy te nie zapewniają idealnej sterylności, a sterylne warunki w praktyce utrzymują się tylko przez ograniczony czas.

Chusteczki alkoholowe (100 szt.)

(167)

(167)

Chusteczki alkoholowe (100 szt.)

Zobacz produkt

Czym jest zanieczyszczenie

Można przyjąć, że "kontaminacja" to wszystko, czego nie chcemy w podłożu lub grzybni – przede wszystkim zanieczyszczenia obecne w powietrzu, ziemi czy wodzie, które mogą długofalowo zaszkodzić uprawie grzybów. Zakażenie zarodnikami obcych organizmów potrafi całkowicie zniszczyć całą hodowlę, a skażenie pojawiające się dopiero w fazie owocnikowania często kończy się koniecznością usunięcia kapeluszy.

Kontaminacje potrafią rozprzestrzeniać się błyskawicznie, dlatego najlepiej jak najszybciej usunąć skażone kultury i odizolować je od zdrowych. Na szczęście większość zanieczyszczeń da się łatwo rozpoznać, ponieważ zdrowa grzybnia powinna być całkowicie biała.

Jeśli pojawiają się inne kolory, najprawdopodobniej masz do czynienia ze skażeniem. Nie wyciągaj jednak pochopnych wniosków – są dwa wyjątki. Niebieskie zabarwienie zwykle oznacza siniaki na grzybni (uszkodzenie mechaniczne), natomiast kolor żółtawy świadczy o starzeniu się grzybni i wytwarzaniu przez nią dodatkowych mechanizmów obronnych przed bakteriami.

Różne rodzaje kontaminacji

Zanieczyszczenia bardzo łatwo rozwijają się w wysterylizowanym podłożu do uprawy grzybów, bo – w przeciwieństwie do warunków naturalnych – nie mają tam praktycznie żadnej konkurencji. W środowisku naturalnym złożone zależności między bakteriami, grzybami i innymi mikroorganizmami tworzą równowagę ekologiczną, w której grzyby mogą rosnąć swobodnie, bez ciągłej walki o dominację w podłożu z różnymi zanieczyszczeniami.

Jak widzisz, potencjalnych źródeł zakażeń jest naprawdę wiele. Większość z nich można jednak przyporządkować do trzech głównych grup: bakterie, pleśnie (grzyby) oraz szkodniki.

BAKTERIE, GRZYBY I SZKODNIKI

Bakterie to jednokomórkowe mikroorganizmy, które rozmnażają się w błyskawicznym tempie. Na szczęście można je ograniczyć poprzez pasteryzację i sterylizację podłoża. Pleśń natomiast jest grzybem, który rozrasta się w postaci nitkowatych strzępek (strzępki grzybni) i da się ją częściowo kontrolować za pomocą soli, sody oczyszczonej, alkoholu, cynamonu itd.

Ostatnią grupą są szkodniki – drobne owady, które pożerają twoją uprawę i przenoszą choroby niszczące kulturę. Zwalcza się je przede wszystkim dzięki rygorystycznym zasadom higieny oraz szczelnie zamkniętemu pomieszczeniu uprawowemu.

PIERWSZA FAZA KONTAMINACJI

Odkrycie, że Twoja kultura grzybów została zanieczyszczona, potrafi naprawdę podciąć skrzydła. Warto jednak nauczyć się rozpoznawać pierwsze symptomy i szybko reagować. To, że jeden pojemnik czy zestaw do owocnikowania padł ofiarą zanieczyszczeń, wcale nie oznacza, że cała uprawa jest stracona.

Jednym z najbardziej oczywistych objawów zanieczyszczenia jest zmiana koloru. Wiele gatunków inwazyjnych pleśni wyróżnia się intensywnymi, wyraźnymi barwami. Jeśli na lub w swoim pudełku do owocnikowania zauważysz zielone, niebieskie, szare albo czarne plamy, najprawdopodobniej masz do czynienia z kontaminacją. Pamiętaj jednak, że drobne niebieskie przebarwienia w grzybni mogą być jedynie efektem stłuczenia, a nie oznaką pleśni. Zwłaszcza tam, gdzie ziarno mocno dociska grzybnię do ścianek pojemnika, mogą pojawiać się niebieskie punkty.

Twojego podłoża nie próbują zasiedlić wyłącznie inne grzyby. Do „imprezy” mogą dołączyć również bakterie. Ich obecność często zdradza śluzowata warstwa. Śliskie, mokre miejsca na ziarnie lub grzybni świadczą o nadmiarze wilgoci i możliwej infekcji bakteryjnej. Możesz też zauważyć brązowe i żółte plamy, a także skorupkowate lub żelowe struktury.

Zdrowa kultura grzybów równomiernie przerasta ziarno lub inne podłoże. Strzępki grzybni rozchodzą się w różnych kierunkach, ale z czasem łączą się, zagęszczając całość. Jeśli zauważysz tzw. sektorowanie – tworzące się wyraźne granice, wzdłuż których strzępki nie chcą się zespolić – może to oznaczać konkurencję ze strony innego gatunku grzyba.

Niestety, niektóre inwazyjne grzyby są dużo trudniejsze do wychwycenia. Ich barwa i struktura sprawiają, że zlewają się z uprawianą grzybnią. Przy uważniejszym oglądzie da się je jednak odróżnić. Przykładem są sporofory. Wypatruj ich za pomocą mikroskopu. Przypominają drobne, włoskowate struktury zakończone małą „bańką”.

Na zanieczyszczenie może też wskazywać pylista faktura. Warstwa przypominająca proszek na powierzchni grzybni to kolejny sygnał obcej kolonii. Zazwyczaj można ją dostrzec dopiero przy użyciu szkła powiększającego.

Zauważyłeś oznaki kontaminacji – co dalej?

Zanieczyszczone pudełka do owocnikowania w większości przypadków są nie do uratowania. Ich otwieranie i wycinanie zakażonych fragmentów tylko zwiększa ryzyko przeniesienia zarodników na inne kultury i skażenia całej przestrzeni roboczej. Zdarzają się jednak sytuacje, w których da się jeszcze uratować kulturę grzybów mimo zakażenia. Czytaj dalej, aby poznać najczęstsze typy zanieczyszczeń i możliwe sposoby działania.

Najczęstsze przykłady zanieczyszczeń w zestawach do uprawy grzybów

Skoro omówiliśmy już najczęstsze rodzaje zanieczyszczeń w uprawie grzybów oraz sposoby ich rozpoznawania, przejdźmy teraz do konkretnych, najczęściej spotykanych przykładów.

WET SPOT / SOUR ROT

Częsta przypadłość w słoikach z ziarnem zaszczepkowym: bakterie z rodzaju Bacillus potrafią przetrwać sterylizację w postaci odpornej na wysoką temperaturę endospory. Gdy podłoże zostanie nimi skażone, na ziarnie pojawia się matowa, szarawa galareta o wyjątkowo przykrym zapachu. Sprawia, że ziarno wygląda na nienaturalnie mokre – stąd potoczna nazwa infekcji.

Aby usunąć endospory z ziarna, namocz je w temperaturze pokojowej przez około dobę. W tym czasie endospory wykiełkują, stając się wrażliwe na późniejszą sterylizację.

BAKTERYJNA PLAMISTOŚĆ

Jeśli na brzegach lub w pobliżu brzegów kapeluszy pojawiają się żółte do brązowych plamki lub zmiany, oznacza to, że Twoja uprawa została porażona bakterijną plamistością. Bakterie roznoszą się wraz z unoszącymi się w powietrzu cząstkami podłoża i rozwijają się, gdy owocniki pozostają mokre przez 4–6 godzin lub dłużej po podlewaniu. Zwalczanie polega na obniżeniu wilgotności oraz zastosowaniu roztworu chloru o stężeniu 150 ppm.

PLEŚŃ PAJĘCZYNOWA / MĄCZNIAK DACTYLIUM

Jeśli watowaty grzybnia pokrywa całą warstwę okrywową i przy kontakcie „oblewa” owocniki miękką, watową tkanką, prowadząc do ich miękkiej zgnilizny, oznacza to, że Twoja uprawa została zainfekowana pleśnią pajęczynową. Ta pleśń jest nieco ciemniejsza niż zdrowa grzybnia, a ta subtelna różnica w kolorze może pozostać niezauważona dla początkujących.

Kolejną charakterystyczną oznaką jest błyskawiczne tempo wzrostu – pleśń pajęczynowa potrafi rozprzestrzenić się z plamki wielkości monety na całą warstwę okrywową w ciągu jednego–dwóch dni. Rozwojowi tego zanieczyszczenia sprzyja bardzo wysoka wilgotność, dlatego ograniczenie wilgotności lub zwiększenie cyrkulacji powietrza pomaga opanować problem.

ZIELONA PLEŚŃ

Za tę chorobę odpowiada Trichoderma harzianum. Rozpoznasz ją po bardzo agresywnym, białym grzybniowym nalocie, który szybko obrasta całą warstwę okrywową oraz owocniki, powodując ich miękką zgniliznę. Wkrótce potem wytwarzane są zarodniki o intensywnie szmaragdowozielonej barwie. Zielona pleśń jest obecnie najpowszechniejszą chorobą w amerykańskiej hodowli pieczarki dwuzarodnikowej (Agaricus).

Niewystarczająca higiena, muchówki, warunki beztlenowe i inne czynniki sprzyjają pojawieniu się zielonej pleśni. Dlatego absolutnie kluczowe jest rygorystyczne przestrzeganie zasad sanitarnych oraz stosowanie środków dezynfekujących na całej farmie.

RÓŻOWA PLEŚŃ / CZERWONA PLEŚŃ CHLEBOWA

Znana także jako Neurospora, to szybko rosnący grzyb często pojawiający się na agarze i ziarnie. Występuje praktycznie wszędzie w naturze, a w uprawach łatwo przerasta bawełniane zatyczki i filtry, przez co jest wyjątkowo trudny do usunięcia. Zakażone kultury należy natychmiast zniszczyć, a laboratorium bardzo dokładnie wyczyścić.

CZARNA PLEŚŃ (TAKŻE ŻÓŁTA I INNE)

Te grzyby bardzo często pojawiają się w kulturach na agarze i ziarnie, ponieważ zasiedlają praktycznie każdą materię organiczną. Należą do rodzaju Aspergillus, najlepiej rozwijają się w środowisku o pH zbliżonym do obojętnego lub lekko zasadowym, a ich kolory mogą wahać się od czerni po żółć. Część gatunków wytwarza silnie toksyczne aflatoksyny, dlatego podczas pracy z nimi należy zachować szczególną ostrożność.

SUCHA BAŃKA

Choroba wywoływana przez grzyby z rodzaju Verticillium, które wytwarzają lepkie zarodniki. Objawy zależą od etapu rozwoju grzybni: wczesne zakażenie prowadzi do powstawania zdeformowanych zawiązków owocników (pinów), a późniejsze skutkuje wykrzywionymi owocnikami z przekrzywionym kapeluszem.

Ze względu na lepkość zarodników łatwo rozprzestrzeniają się one z pyłem, dlatego należy unikać przemieszczania podłoża w pobliżu pomieszczeń do uprawy grzybów. Inne metody ograniczania choroby to zapobieganie wlatywaniu much do takich pomieszczeń oraz posypywanie stołową solą papieru w miejscu, gdzie znajduje się porażona tkanka, tak aby sól mogła ją zneutralizować.

MUCENKI (FUNGUS GNATS)

Drobne, latające owady przyciągane przez uprawę grzybów. Żerują na grzybni i wygryzają tunele wewnątrz owocników. Tkanki uszkodzone przez te muchówki są często szybko zasiedlane przez bakterie, co prowadzi do miękkiej zgnilizny.

Dorosłe osobniki to muchówki o długości ok. 0,3 cm, w kolorze szarawym do czarnego, z przezroczystymi skrzydłami bez wzoru i z nielicznymi wyraźnymi żyłkami. Podstawą ich zwalczania jest rygorystyczna higiena i utrzymywanie idealnej czystości w miejscu uprawy.

ROZTOCZA

Niewielkie stawonogi powszechnie występujące w słomie i oborniku. Większość gatunków roztoczy jest wręcz pożyteczna przy uprawie grzybów, ponieważ żywią się węgorkami i innymi roztoczami, a przy tym aktywnie rozdrabniają i mieszają organiczne podłoże.

Istnieje jednak kilka gatunków, które potrafią wyrządzić szkody. Podobnie jak ziemiórki, odżywiają się grzybnią, co może prowadzić do odbarwień na powierzchni podłoża. Dokładna higiena i rygorystyczne zasady sanitarne są kluczowe w ograniczaniu tych zanieczyszczeń – tak samo jak wszystkich innych.

To podsumowanie obejmuje najczęściej spotykane zanieczyszczenia w uprawie grzybów. Najważniejsza lekcja jest prosta: czyste środowisko i ostrożne obchodzenie się z podłożem to najlepsza ochrona przed problemami.